KHÚC VI
Tầng Địa ngục thứ ba – Sécberô – Siáccô
Vừa hồi tỉnh lại sau cơn choáng váng
Tôi thấy xót thương cho những người thân
Lòng tràn ngập một nỗi buồn đau đớn.
4 Khắp mọi nơi con mắt tôi ngoái nhìn
Những nơi đã qua, những gì đã thấy
Đều khổ đau và chỉ nỗi cực hình.
7 Tôi đang bước xuống tầng ba địa ngục
Mưa liên hồi và lạnh buốt thấu xương
Cứ như thế, không đổi thay thời tiết.
10 Mưa đá, mưa tuyết và cả mưa đen
Mưa trút xuống từ không trung tối mịt
Trên mặt đất mùi xứ uế oi nồng.
13 Con quái vật Sécbêrô độc ác
Cả ba mõm cùng như chó sủa lên
Hướng về đám người ngập chìm trong nước.
16 Mắt đỏ ngầu và râu ria bóng đen
Bụng to kềnh và tay đầy vuốt nhọn
Cào cấu, lột da, xé xác âm hồn.
19 Mưa khiến cho chúng gào lên như chó
Lấy sườn này làm mộc che sườn kia
Và cứ liên tục xoay mình đau khổ.
22 Khi Sécbêrô nhìn thấy chúng tôi
Ba mõm há hốc và khoe răng nhọn
Khiến những âm hồn sợ hãi khôn nguôi.
25 Thầy dẫn đường xòe bàn tay ra rộng
Rồi thầy vốc lên một nắm đất đầy
Ném Sécbêrô đang khát thèm vào mõm.
28 Như con chó sủa ầm ĩ, thèm ăn
Bỗng câm vì mồi vào răng dính chặt
Nó hăm hở ăn ngấu nghiến một mình.
31 Thế đấy, ba cái mõm kia thú vật
Của Sécbêrô, tiếng sủa cuồng điên
Khiến các âm hồn chỉ mong được điếc.
34 Chúng tôi vẫn đi giữa những âm hồn
Mưa vẫn rơi đều nặng nề, dồn dập
Chân bước trên không hay các âm hồn.
37 Tất cả đều nằm lăn trên mặt đất
Bỗng có một người bật dậy rất nhanh
Rồi ngồi xuống, ngẩng lên nhìn đôi mắt.
40 “Ai đưa anh đến chốn này, kìa anh
Anh có biết ta? Chắc là anh biết
Trước khi ta tàn thì đã có anh”.
43 Tôi trả lời: “Vẻ ngoài rất thương xót
Đã xóa nhòa mọi ký ức của tôi
Tôi cứ ngỡ như chưa hề quen biết.
46 Hãy nói cho tôi rằng ngươi là ai
Mà phải chịu nỗi cực hình như thế
Không đắng cay, nhưng khó chịu hơn người”.
49 “Đô thành của ngươi chất đầy dục vọng
Như túi căng đầy sắp sửa bật tung
Kìm giữ ta giữa cuộc đời thanh thản.
52 Người đời gọi ta là Siáccô
Tội trạng ta là chỉ vì cái miệng
Ta kiệt sức vì sau một cơn mưa.
55 Ta không phải là linh hồn duy nhất
Cả bọn ở đây đều tội giống nhau
Chỉ vì tội ấy”. Và lời im bặt.
58 Tôi đáp: “Siácscô, nỗi cực khổ của ngươi
Khiến cho ta chỉ chực rơi nước mắt
Nhưng nói ta nghe, điều gì sẽ đến đây?
61 Trong thành phố ta chất đầy thù hận
Trong đó ai là người đúng, ai sai?
Tại vì sao mối bất hòa căng thẳng?”
64 Hồn trả lời: “Sau cuộc đấu kéo dài
Máu sẽ đổ, phe nhà quê sẽ đuổi
Phe kia, và sẽ nhục nhã không thôi.
67 Nhưng mà rồi phe nhà quê suy đốn
Sau ba vòng mặt trời phe kia lại lên ngôi
Nhờ bàn tay một người rất ranh mãnh.
70 Một thời gian phe thắng ngẩng cao đầu
Kìm phe kia trong gông cùm xiềng xích
Trong ê chề và nhục nhã, đớn đau.
73 Không có ai nghe hai người chính trực.
Lòng tham lam, ghen tỵ và kiêu căng
Là ba ngọn lửa trong tim thiêu đốt”.
76 Bằng những lời cay đắng, hồn tạm ngừng
Tôi vội nói: “Tôi mong ngươi chỉ bảo
Tôi mong ngươi báo cho thật nhiều tin.
79 Técghiaiô, Pharinata – hai người cường tráng
Arigô, Rútxticúcsi hay Mốtxca
Tất cả họ đều gắng làm việc thiện.
82 Tôi muốn gặp, họ bây giờ ở đâu
Vì lòng tôi rất thiết tha muốn biết
Họ trong Địa ngục hay ở trời cao?”
85 “Họ ở cùng những hồn đen tối nhất
Nằm dưới sâu vì tội lỗi nhiều năm
Nếu đi xuống nữa thì ngươi sẽ gặp.
88 Nhưng khi trở về dương thế êm đềm
Ta xin ngươi chớ kể ra mọi chuyện
Đấy là những lời ta nói cuối cùng”.
91 Đôi mắt nhìn thẳng bỗng dưng biến dạng
Nhìn tôi lần cuối và rồi cúi đầu
Giữa đám người mù hồn kia ngã xuống.
94 Thầy bảo tôi: “Không còn ngóc đầu lên
Cho đến khi kèn thiên thần cất tiếng
Và khi đến đây quyền lực siêu phàm.
97 Mọi người quay lại nấm mồ tội nghiệp
Nhận lại hình hài, khuôn mặt khi xưa
Và lắng nghe lời vĩnh hằng phán xét”.
100 Qua nơi bẩn, chúng tôi rảo bước chân
Bước chầm chậm giữa mưa và giữa bóng
Nghe những lời về cuộc sống vĩnh hằng.
103 Tôi hỏi thầy: “Những khổ đau nhường ấy
Sau lời tối cao phán xét, tăng thêm
Hay giảm nhẹ, hay không hề thay đổi?”
106 Thầy đáp: “Quay về khoa học của con
Đã dạy rằng sự vật càng hoàn thiện
Thì hạnh phúc, đau khổ rõ ràng hơn.
109 Bởi thế đám âm hồn này nguyền rủa
Không thể nào đi tới sự vẹn toàn
Phía trước họ là những gì tồi tệ”.
112 Chúng tôi men theo đường tròn vòng quanh
Trò chuyện nhiều nên tôi không nhớ hết
Sau đó chúng tôi đi xuống sâu hơn.
115 Và gặp Pờlutô, kẻ thù lớn nhất.
Chú thích
KHÚC VI
13. Cerbero: theo thần thoại Hy Lạp là con chó ba đầu từng được Virgilio và Ovid sử dụng trong tác phẩm của mình. Dante dùng Cerbero làm quỉ sứ gác cổng tầng Địa ngục thứ ba.
49. Đô thành của ngươi: Firenze (Florence).
52. Ciacco: là biệt danh của một người dân Firenze nào đấy tham ăn.
61. Đoạn này nói về cuộc đấu tranh chính trị đã nổ ra ở Firenze khoảng năm 1300 giữa hai phe đảng Ghibellini và Guelfi. Năm 1266 phe Guelfi thắng nhưng rồi lại chia thành hai phe Đen và Trắng. Dante thuộc về phe Trắng.
68. Ba vòng mặt trời: ba năm.
79 – 84. Dante hỏi về những người thuộc cả phe Đen lẫn phe Trắng.
95. Khi kèn thiên thần cất tiếng: nghĩa là ngày Phán xét cuối cùng.
96 – 99. Khi đến đây quyền lực siêu phàm: nghĩa là ngày Giê-su sẽ xét xử người đã chết. Âm hồn sẽ quay lại mộ để nhận xác, nhập vào xác và lắng nghe lời phán xử.
106 – 108. Quay về khoa học của con: là những tác phẩm của Aristotle viết rằng sự vật càng hoàn thiện thì sự sung sướng hay đau khổ càng rõ ràng hơn. Sau khi hồi sinh, những âm hồn lầm lỗi “Không thể nào đi tới sự vẹn toàn”, sẽ phải chịu đau khổ nhiều hơn ở địa ngục, trong khi đó những kẻ chính đạo sẽ được hưởng hạnh phúc càng nhiều hơn ở thiên đàng.
115. Pluto (Plutus): thần của cải trong thần thoại Hy Lạp mà ở đây là quỉ sứ của tầng địa ngục IV trừng phạt những kẻ keo kiệt và hoang phí.
Tầng Địa ngục thứ ba – Sécberô – Siáccô
Vừa hồi tỉnh lại sau cơn choáng váng
Tôi thấy xót thương cho những người thân
Lòng tràn ngập một nỗi buồn đau đớn.
4 Khắp mọi nơi con mắt tôi ngoái nhìn
Những nơi đã qua, những gì đã thấy
Đều khổ đau và chỉ nỗi cực hình.
7 Tôi đang bước xuống tầng ba địa ngục
Mưa liên hồi và lạnh buốt thấu xương
Cứ như thế, không đổi thay thời tiết.
10 Mưa đá, mưa tuyết và cả mưa đen
Mưa trút xuống từ không trung tối mịt
Trên mặt đất mùi xứ uế oi nồng.
13 Con quái vật Sécbêrô độc ác
Cả ba mõm cùng như chó sủa lên
Hướng về đám người ngập chìm trong nước.
16 Mắt đỏ ngầu và râu ria bóng đen
Bụng to kềnh và tay đầy vuốt nhọn
Cào cấu, lột da, xé xác âm hồn.
19 Mưa khiến cho chúng gào lên như chó
Lấy sườn này làm mộc che sườn kia
Và cứ liên tục xoay mình đau khổ.
22 Khi Sécbêrô nhìn thấy chúng tôi
Ba mõm há hốc và khoe răng nhọn
Khiến những âm hồn sợ hãi khôn nguôi.
25 Thầy dẫn đường xòe bàn tay ra rộng
Rồi thầy vốc lên một nắm đất đầy
Ném Sécbêrô đang khát thèm vào mõm.
28 Như con chó sủa ầm ĩ, thèm ăn
Bỗng câm vì mồi vào răng dính chặt
Nó hăm hở ăn ngấu nghiến một mình.
31 Thế đấy, ba cái mõm kia thú vật
Của Sécbêrô, tiếng sủa cuồng điên
Khiến các âm hồn chỉ mong được điếc.
34 Chúng tôi vẫn đi giữa những âm hồn
Mưa vẫn rơi đều nặng nề, dồn dập
Chân bước trên không hay các âm hồn.
37 Tất cả đều nằm lăn trên mặt đất
Bỗng có một người bật dậy rất nhanh
Rồi ngồi xuống, ngẩng lên nhìn đôi mắt.
40 “Ai đưa anh đến chốn này, kìa anh
Anh có biết ta? Chắc là anh biết
Trước khi ta tàn thì đã có anh”.
43 Tôi trả lời: “Vẻ ngoài rất thương xót
Đã xóa nhòa mọi ký ức của tôi
Tôi cứ ngỡ như chưa hề quen biết.
46 Hãy nói cho tôi rằng ngươi là ai
Mà phải chịu nỗi cực hình như thế
Không đắng cay, nhưng khó chịu hơn người”.
49 “Đô thành của ngươi chất đầy dục vọng
Như túi căng đầy sắp sửa bật tung
Kìm giữ ta giữa cuộc đời thanh thản.
52 Người đời gọi ta là Siáccô
Tội trạng ta là chỉ vì cái miệng
Ta kiệt sức vì sau một cơn mưa.
55 Ta không phải là linh hồn duy nhất
Cả bọn ở đây đều tội giống nhau
Chỉ vì tội ấy”. Và lời im bặt.
58 Tôi đáp: “Siácscô, nỗi cực khổ của ngươi
Khiến cho ta chỉ chực rơi nước mắt
Nhưng nói ta nghe, điều gì sẽ đến đây?
61 Trong thành phố ta chất đầy thù hận
Trong đó ai là người đúng, ai sai?
Tại vì sao mối bất hòa căng thẳng?”
64 Hồn trả lời: “Sau cuộc đấu kéo dài
Máu sẽ đổ, phe nhà quê sẽ đuổi
Phe kia, và sẽ nhục nhã không thôi.
67 Nhưng mà rồi phe nhà quê suy đốn
Sau ba vòng mặt trời phe kia lại lên ngôi
Nhờ bàn tay một người rất ranh mãnh.
70 Một thời gian phe thắng ngẩng cao đầu
Kìm phe kia trong gông cùm xiềng xích
Trong ê chề và nhục nhã, đớn đau.
73 Không có ai nghe hai người chính trực.
Lòng tham lam, ghen tỵ và kiêu căng
Là ba ngọn lửa trong tim thiêu đốt”.
76 Bằng những lời cay đắng, hồn tạm ngừng
Tôi vội nói: “Tôi mong ngươi chỉ bảo
Tôi mong ngươi báo cho thật nhiều tin.
79 Técghiaiô, Pharinata – hai người cường tráng
Arigô, Rútxticúcsi hay Mốtxca
Tất cả họ đều gắng làm việc thiện.
82 Tôi muốn gặp, họ bây giờ ở đâu
Vì lòng tôi rất thiết tha muốn biết
Họ trong Địa ngục hay ở trời cao?”
85 “Họ ở cùng những hồn đen tối nhất
Nằm dưới sâu vì tội lỗi nhiều năm
Nếu đi xuống nữa thì ngươi sẽ gặp.
88 Nhưng khi trở về dương thế êm đềm
Ta xin ngươi chớ kể ra mọi chuyện
Đấy là những lời ta nói cuối cùng”.
91 Đôi mắt nhìn thẳng bỗng dưng biến dạng
Nhìn tôi lần cuối và rồi cúi đầu
Giữa đám người mù hồn kia ngã xuống.
94 Thầy bảo tôi: “Không còn ngóc đầu lên
Cho đến khi kèn thiên thần cất tiếng
Và khi đến đây quyền lực siêu phàm.
97 Mọi người quay lại nấm mồ tội nghiệp
Nhận lại hình hài, khuôn mặt khi xưa
Và lắng nghe lời vĩnh hằng phán xét”.
100 Qua nơi bẩn, chúng tôi rảo bước chân
Bước chầm chậm giữa mưa và giữa bóng
Nghe những lời về cuộc sống vĩnh hằng.
103 Tôi hỏi thầy: “Những khổ đau nhường ấy
Sau lời tối cao phán xét, tăng thêm
Hay giảm nhẹ, hay không hề thay đổi?”
106 Thầy đáp: “Quay về khoa học của con
Đã dạy rằng sự vật càng hoàn thiện
Thì hạnh phúc, đau khổ rõ ràng hơn.
109 Bởi thế đám âm hồn này nguyền rủa
Không thể nào đi tới sự vẹn toàn
Phía trước họ là những gì tồi tệ”.
112 Chúng tôi men theo đường tròn vòng quanh
Trò chuyện nhiều nên tôi không nhớ hết
Sau đó chúng tôi đi xuống sâu hơn.
115 Và gặp Pờlutô, kẻ thù lớn nhất.
Chú thích
KHÚC VI
13. Cerbero: theo thần thoại Hy Lạp là con chó ba đầu từng được Virgilio và Ovid sử dụng trong tác phẩm của mình. Dante dùng Cerbero làm quỉ sứ gác cổng tầng Địa ngục thứ ba.
49. Đô thành của ngươi: Firenze (Florence).
52. Ciacco: là biệt danh của một người dân Firenze nào đấy tham ăn.
61. Đoạn này nói về cuộc đấu tranh chính trị đã nổ ra ở Firenze khoảng năm 1300 giữa hai phe đảng Ghibellini và Guelfi. Năm 1266 phe Guelfi thắng nhưng rồi lại chia thành hai phe Đen và Trắng. Dante thuộc về phe Trắng.
68. Ba vòng mặt trời: ba năm.
79 – 84. Dante hỏi về những người thuộc cả phe Đen lẫn phe Trắng.
95. Khi kèn thiên thần cất tiếng: nghĩa là ngày Phán xét cuối cùng.
96 – 99. Khi đến đây quyền lực siêu phàm: nghĩa là ngày Giê-su sẽ xét xử người đã chết. Âm hồn sẽ quay lại mộ để nhận xác, nhập vào xác và lắng nghe lời phán xử.
106 – 108. Quay về khoa học của con: là những tác phẩm của Aristotle viết rằng sự vật càng hoàn thiện thì sự sung sướng hay đau khổ càng rõ ràng hơn. Sau khi hồi sinh, những âm hồn lầm lỗi “Không thể nào đi tới sự vẹn toàn”, sẽ phải chịu đau khổ nhiều hơn ở địa ngục, trong khi đó những kẻ chính đạo sẽ được hưởng hạnh phúc càng nhiều hơn ở thiên đàng.
115. Pluto (Plutus): thần của cải trong thần thoại Hy Lạp mà ở đây là quỉ sứ của tầng địa ngục IV trừng phạt những kẻ keo kiệt và hoang phí.
KHÚC VII
Tầng Địa ngục thứ tư – Pờlutô – Những kẻ hà tiện, hoang phí
“Papè Satán, papè satán aleppe!”
Pờlutô kêu lên, khàn khàn trong giọng
Nhưng nhà hiền triết tất cả hiểu ra.
4 Trấn an tôi: “Con hãy đừng luống cuống
Dù có gấp đôi cái vẻ điên cuồng
Cũng không cản nổi chúng ta đi xuống”.
7 Rồi thầy hướng về cái mõm sưng phồng
Quát: “Câm đi, con sói kia nguyền rủa
Hãy lặng im gặm nhấm nỗi điên khùng.
10 Chúng ta xuống đây, để mi câm nín
Điều ước muốn này tự chốn cao xanh
Nơi thánh Mikelê trị bầy phản loạn”.
13 Và giống như căng gió những cánh buồm
Bỗng xẹp xuống vì cột buồm gãy gục
Con thú ngã nhào, sức lực tiêu tan.
16 Chúng tôi xuống tầng thứ tư Địa ngục
Tiếp tục đi theo đường dốc buồn đau
Nơi giam cầm biết bao nhiêu tội ác.
19 Ai đau khổ, hỡi công lý trên cao!
Đủ mọi hình phạt mà tôi đã thấy
Người ta khổ đau vì tội lỗi nào?
22 Như sóng nước Carítdi vực xoáy
Vỡ tung ra khi sóng khác xô vào
Mọi âm hồn đều phải vào vòng nhảy.
25 Đám bị đầy ải ngỡ còn đông hơn
Phía này phía kia tiếng gào rú lớn
Những khối nặng nề dùng ngực xô lăn.
28 Họ va đập vào nhau, rồi từ đó
Quay lại phía sau và họ mắng nhau:
“Sao giữ bo bo?”, “Sao xài hoang thế?”
31 Và cứ thế, họ theo vòng tròn đen
Đi tới điểm phía bên kia đối diện
Miệng gào to cái điệp khúc không ngừng.
34 Rồi mỗi người lại quay vòng trở lại
Khi hết nửa vòng ở mé bên kia
Tôi thốt lên, cõi lòng tôi tê tái:
37 “Ôi thầy ơi, xin thầy giảng cho con
Họ là ai, có phải là tăng lữ
Những kẻ trọc đầu bên trái ta chăng?”
40 Thầy trả lời: “Tất cả đều mờ mắt
Suốt cuộc đời họ không biết nghĩ suy
Và không biết tiêu pha cho đúng mực.
43 Lời của họ cho ta thấy rõ ràng
Khi họ đứng mặt vào nhau đối mặt
Đối lập với nhau bằng những lỗi lầm.
46 Là tăng lữ, những kẻ đầu trọc lốc
Nhưng còn Hồng y giáo chủ, Giáo hoàng
Những kẻ keo kiệt đã lên tột bậc”.
49 “Thưa thầy, trong các nhân vật trên đây
Có thể là một đôi người con biết
Làm bẩn mình vì một lỗi trong hai”.
52 Thầy bảo: “Con nghĩ làm chi vô ích
Cuộc sống tối mù đã khiến bọn này
Trở thành mù nên chúng không còn biết.
55 Muôn thuở chúng đi đến điểm cuối cùng
Rồi một ngày chúng chui ra khỏi mộ
Một bọn nắm tay, một bọn mình trần.
58 Không biết cho, biết giữ – hai tội ấy
Lìa thế gian vào cuộc đánh vật này
Mà thôi, chẳng cần dài dòng giảng giải.
61 Con thấy đấy, chỉ trò đùa ngắn ngủi
Tiền của loài người giành giật với nhau
Cuối cùng giao cho Thần tài giữ lấy.
64 Vì tất cả vàng bạc dưới ánh trăng
Không thể nào mang lại, dù một phút
Thảnh thơi cho mệt mỏi những âm hồn”.
67 “Thưa thầy – tôi hỏi – xin thầy giảng giải
Vị Thần tài thầy nói đó là ai
Mà mọi của cải trần gian giữ nổi?”
70 Thầy bảo tôi: “Dại dột những con người
Sao sự ngu dốt nặng nề nhường ấy
Ta mong con hiểu hết những ý này.
73 Đấng Tối cao mà trí khôn cao nhất
Tạo các vùng trời và các vị vua
Để vùng này chiếu sáng sang vùng khác.
76 Và tỏa ra thứ ánh sáng ngang bằng
Cũng như vậy với huy hoàng nhân thế
Chúa cho người hướng dẫn một trí năng.
79 Để luân chuyển những của cải ở đời
Từ người này, họ này sang họ khác
Bất chấp trở ngại, lòng tham con người.
82 Kẻ phất lên, kẻ mỏi mòn chờ đợi
Là tuỳ theo điều chỉnh của trí năng
Không nhìn ra như rắn trong cỏ dại.
85 Đừng tranh luận trí tuệ người nghèo hèn
Đến việc Thần phán xét và cai quản
Các Thần kia cũng dẫn dắt như Thần.
88 Sự chuyển đổi sẽ không hề ngưng nghỉ
Cần thiết khiến cho diễn biến nhanh hơn
Bởi vậy con người đổi thay phận số.
91 Chính các Thần cũng có lúc buồn phiền
Bởi thế, người ta đáng ra ca tụng
Lại đi chê trách, hằn học, sai lầm.
94 Nhưng mà Thần chẳng nghe lời chê trách
Thần vẫn vui cùng với những Thiên thần
Xoay quả cầu sáng sủa và an lạc.
97 Bây giờ chúng ta đến nơi đau buồn
Nơi trên cao những vì sao đã lặn
Và chúng ta không được phép chậm chân”.
100 Chúng tôi tới mé vòng tròn và đến
Nơi từ trên cao dòng suối chảy ra
Rót vào cái khe và rồi chảy xuống.
103 Nước đen như bồ hóng hơn là xanh
Và chúng tôi đi theo dòng nước ấy
Vào sâu theo hoang dã một lối mòn.
106 Dòng nước u sầu chảy ra tí tách
Hòa vào cái đầm tên gọi Xtigiê
Tới chân những vách đá xanh lạnh ngắt.
109 Dán ánh mắt, rất chăm chú tôi nhìn
Những con người đầy bùn dơ dưới vực
Họ giận dữ và tất cả trần truồng.
112 Họ đánh nhau nhưng bằng đầu, bằng ngực
Không chỉ bằng tay mà cả bằng chân
Và dùng răng đớp nhau từng miếng một.
115 Thầy tôi nói: “Bây giờ con đã nhìn
Hồn những kẻ mà cuồng điên áp đặt
Nhưng ta còn muốn cho con biết rằng:
118 Còn những kẻ đang thở dài dưới nước
Họ thở dài làm bong bóng sủi lên
Cho con biết nơi họ đang ẩn nấp”.
121 Họ nói: “Chúng tôi đã sống đau thương
Dù không khí dịu êm, mặt trời rạng rỡ
Vì chúng tôi mang làn khói u buồn.
124 Giờ càng buồn vì sống trong bẩn nhớp”.
Từ trong cổ bài ca ấy tuôn ra
Nhưng rõ ràng thành lời, không thể thốt.
127 Chúng tôi theo vòng cung lớn đầm kia
Giữa đất khô và đầm lầy ướt át
Mắt nhìn những ai đang ngốn bùn dơ.
130 Cuối cùng đến dưới chân một ngọn tháp.
Chú thích
KHÚC VII
1. Papè Satán, papè satán aleppe: câu này trong các bản mà chúng tôi dùng đều không dịch nhưng nếu ta đọc tiếp những câu sau (4-9), mà Virgilio hiểu ra, thì đây là những lời giận dữ và đe dọa.
12. Thánh Mikelê trị bầy phản loạn: tức là Thánh Michele đuổi quỉ satan khỏi trời xanh trong sách Khải Huyền.
22. Cariddi (Charybdis): tên một mũi đất nhô ra biển ở Sicilia.
42. Không biết tiêu pha cho đúng mực: bởi vì một số này keo kiệt, số kia lại hoang phí.
45. Đối lập với nhau bằng những lỗi lầm: nghĩa là họ lầm lỗi ngược với nhau.
57. Bọn hà tiện thì “nắm tay” còn bọn hoang phí thì “mình trần”.
63. Thần tài (Fortune): vị thần có trách nhiệm về tài sản của loài người.
96. Xoay quả cầu: nghĩa là sự đổi thay của số phận.
98. Những vì sao đã lặn: nghĩa là đang ở vào giữa đêm.
107. Stige (Styx): con sông dưới Âm phủ. Dante mô tả thành một đầm lầy (xem khúc III, 78).
118. Những kẻ đang thở dài dưới nước: đấy là những kẻ giấu hận thù và sự giận dữ trong sâu kín.
Tầng Địa ngục thứ tư – Pờlutô – Những kẻ hà tiện, hoang phí
“Papè Satán, papè satán aleppe!”
Pờlutô kêu lên, khàn khàn trong giọng
Nhưng nhà hiền triết tất cả hiểu ra.
4 Trấn an tôi: “Con hãy đừng luống cuống
Dù có gấp đôi cái vẻ điên cuồng
Cũng không cản nổi chúng ta đi xuống”.
7 Rồi thầy hướng về cái mõm sưng phồng
Quát: “Câm đi, con sói kia nguyền rủa
Hãy lặng im gặm nhấm nỗi điên khùng.
10 Chúng ta xuống đây, để mi câm nín
Điều ước muốn này tự chốn cao xanh
Nơi thánh Mikelê trị bầy phản loạn”.
13 Và giống như căng gió những cánh buồm
Bỗng xẹp xuống vì cột buồm gãy gục
Con thú ngã nhào, sức lực tiêu tan.
16 Chúng tôi xuống tầng thứ tư Địa ngục
Tiếp tục đi theo đường dốc buồn đau
Nơi giam cầm biết bao nhiêu tội ác.
19 Ai đau khổ, hỡi công lý trên cao!
Đủ mọi hình phạt mà tôi đã thấy
Người ta khổ đau vì tội lỗi nào?
22 Như sóng nước Carítdi vực xoáy
Vỡ tung ra khi sóng khác xô vào
Mọi âm hồn đều phải vào vòng nhảy.
25 Đám bị đầy ải ngỡ còn đông hơn
Phía này phía kia tiếng gào rú lớn
Những khối nặng nề dùng ngực xô lăn.
28 Họ va đập vào nhau, rồi từ đó
Quay lại phía sau và họ mắng nhau:
“Sao giữ bo bo?”, “Sao xài hoang thế?”
31 Và cứ thế, họ theo vòng tròn đen
Đi tới điểm phía bên kia đối diện
Miệng gào to cái điệp khúc không ngừng.
34 Rồi mỗi người lại quay vòng trở lại
Khi hết nửa vòng ở mé bên kia
Tôi thốt lên, cõi lòng tôi tê tái:
37 “Ôi thầy ơi, xin thầy giảng cho con
Họ là ai, có phải là tăng lữ
Những kẻ trọc đầu bên trái ta chăng?”
40 Thầy trả lời: “Tất cả đều mờ mắt
Suốt cuộc đời họ không biết nghĩ suy
Và không biết tiêu pha cho đúng mực.
43 Lời của họ cho ta thấy rõ ràng
Khi họ đứng mặt vào nhau đối mặt
Đối lập với nhau bằng những lỗi lầm.
46 Là tăng lữ, những kẻ đầu trọc lốc
Nhưng còn Hồng y giáo chủ, Giáo hoàng
Những kẻ keo kiệt đã lên tột bậc”.
49 “Thưa thầy, trong các nhân vật trên đây
Có thể là một đôi người con biết
Làm bẩn mình vì một lỗi trong hai”.
52 Thầy bảo: “Con nghĩ làm chi vô ích
Cuộc sống tối mù đã khiến bọn này
Trở thành mù nên chúng không còn biết.
55 Muôn thuở chúng đi đến điểm cuối cùng
Rồi một ngày chúng chui ra khỏi mộ
Một bọn nắm tay, một bọn mình trần.
58 Không biết cho, biết giữ – hai tội ấy
Lìa thế gian vào cuộc đánh vật này
Mà thôi, chẳng cần dài dòng giảng giải.
61 Con thấy đấy, chỉ trò đùa ngắn ngủi
Tiền của loài người giành giật với nhau
Cuối cùng giao cho Thần tài giữ lấy.
64 Vì tất cả vàng bạc dưới ánh trăng
Không thể nào mang lại, dù một phút
Thảnh thơi cho mệt mỏi những âm hồn”.
67 “Thưa thầy – tôi hỏi – xin thầy giảng giải
Vị Thần tài thầy nói đó là ai
Mà mọi của cải trần gian giữ nổi?”
70 Thầy bảo tôi: “Dại dột những con người
Sao sự ngu dốt nặng nề nhường ấy
Ta mong con hiểu hết những ý này.
73 Đấng Tối cao mà trí khôn cao nhất
Tạo các vùng trời và các vị vua
Để vùng này chiếu sáng sang vùng khác.
76 Và tỏa ra thứ ánh sáng ngang bằng
Cũng như vậy với huy hoàng nhân thế
Chúa cho người hướng dẫn một trí năng.
79 Để luân chuyển những của cải ở đời
Từ người này, họ này sang họ khác
Bất chấp trở ngại, lòng tham con người.
82 Kẻ phất lên, kẻ mỏi mòn chờ đợi
Là tuỳ theo điều chỉnh của trí năng
Không nhìn ra như rắn trong cỏ dại.
85 Đừng tranh luận trí tuệ người nghèo hèn
Đến việc Thần phán xét và cai quản
Các Thần kia cũng dẫn dắt như Thần.
88 Sự chuyển đổi sẽ không hề ngưng nghỉ
Cần thiết khiến cho diễn biến nhanh hơn
Bởi vậy con người đổi thay phận số.
91 Chính các Thần cũng có lúc buồn phiền
Bởi thế, người ta đáng ra ca tụng
Lại đi chê trách, hằn học, sai lầm.
94 Nhưng mà Thần chẳng nghe lời chê trách
Thần vẫn vui cùng với những Thiên thần
Xoay quả cầu sáng sủa và an lạc.
97 Bây giờ chúng ta đến nơi đau buồn
Nơi trên cao những vì sao đã lặn
Và chúng ta không được phép chậm chân”.
100 Chúng tôi tới mé vòng tròn và đến
Nơi từ trên cao dòng suối chảy ra
Rót vào cái khe và rồi chảy xuống.
103 Nước đen như bồ hóng hơn là xanh
Và chúng tôi đi theo dòng nước ấy
Vào sâu theo hoang dã một lối mòn.
106 Dòng nước u sầu chảy ra tí tách
Hòa vào cái đầm tên gọi Xtigiê
Tới chân những vách đá xanh lạnh ngắt.
109 Dán ánh mắt, rất chăm chú tôi nhìn
Những con người đầy bùn dơ dưới vực
Họ giận dữ và tất cả trần truồng.
112 Họ đánh nhau nhưng bằng đầu, bằng ngực
Không chỉ bằng tay mà cả bằng chân
Và dùng răng đớp nhau từng miếng một.
115 Thầy tôi nói: “Bây giờ con đã nhìn
Hồn những kẻ mà cuồng điên áp đặt
Nhưng ta còn muốn cho con biết rằng:
118 Còn những kẻ đang thở dài dưới nước
Họ thở dài làm bong bóng sủi lên
Cho con biết nơi họ đang ẩn nấp”.
121 Họ nói: “Chúng tôi đã sống đau thương
Dù không khí dịu êm, mặt trời rạng rỡ
Vì chúng tôi mang làn khói u buồn.
124 Giờ càng buồn vì sống trong bẩn nhớp”.
Từ trong cổ bài ca ấy tuôn ra
Nhưng rõ ràng thành lời, không thể thốt.
127 Chúng tôi theo vòng cung lớn đầm kia
Giữa đất khô và đầm lầy ướt át
Mắt nhìn những ai đang ngốn bùn dơ.
130 Cuối cùng đến dưới chân một ngọn tháp.
Chú thích
KHÚC VII
1. Papè Satán, papè satán aleppe: câu này trong các bản mà chúng tôi dùng đều không dịch nhưng nếu ta đọc tiếp những câu sau (4-9), mà Virgilio hiểu ra, thì đây là những lời giận dữ và đe dọa.
12. Thánh Mikelê trị bầy phản loạn: tức là Thánh Michele đuổi quỉ satan khỏi trời xanh trong sách Khải Huyền.
22. Cariddi (Charybdis): tên một mũi đất nhô ra biển ở Sicilia.
42. Không biết tiêu pha cho đúng mực: bởi vì một số này keo kiệt, số kia lại hoang phí.
45. Đối lập với nhau bằng những lỗi lầm: nghĩa là họ lầm lỗi ngược với nhau.
57. Bọn hà tiện thì “nắm tay” còn bọn hoang phí thì “mình trần”.
63. Thần tài (Fortune): vị thần có trách nhiệm về tài sản của loài người.
96. Xoay quả cầu: nghĩa là sự đổi thay của số phận.
98. Những vì sao đã lặn: nghĩa là đang ở vào giữa đêm.
107. Stige (Styx): con sông dưới Âm phủ. Dante mô tả thành một đầm lầy (xem khúc III, 78).
118. Những kẻ đang thở dài dưới nước: đấy là những kẻ giấu hận thù và sự giận dữ trong sâu kín.
KHÚC VIII
Tầng Địa ngục thứ năm – Philíppô Ácgiăngti
Tôi tiếp tục, như đã nói phần trên
Chúng tôi đến dưới chân một ngọn tháp
Mắt ngước lên đỉnh cao vút ngắm nhìn.
4 Ở trên đó nhấp nháy hai ngọn lửa
Và xa hơn có một ngọn thứ ba
Xa đến nỗi phải cố nhìn mới rõ.
7 Quay về người như đại dương khoa học
Tôi hỏi: “Lửa kia đang nói những gì
Hai ngọn lửa kia do ai tạo lập?”
10 Thầy tôi đáp: “Con nhìn cuối đằng kia
Và sẽ thấy trên không gian bẩn nhớp
Con phân biệt ra chúng gọi ai về”.
13 Một mũi tên từ dây cung vội vã
Xé rách toang bầu không khí lao ra
Mũi tên lao đi thành con thuyền nhỏ.
16 Trong nháy mắt, đến trước mặt chúng tôi
Một thủy thủ trên chiếc thuyền kêu lớn:
“Âm hồn lỗi lầm, mi đã đến đây!”
19 Thầy nói: “Phờlêgiát, Phờlêgiát
Anh gào lên như thế để làm chi
Chở chúng tôi qua dòng sông bẩn nhớp”.
22 Giống như kẻ nhận ra trò dối gian
Từ căng thẳng, bực tức sang đấu dịu
Phờlêgiát đã nguôi cơn giận trong lòng.
25 Thầy tôi bước lên thuyền, hơi cúi xuống
Tôi theo thầy cùng bước xuống con thuyền
Chỉ khi ấy thuyền mới hơi lún xuống.
28 Khi thầy và tôi đã bước xuống thuyền
Con thuyền cổ ngay lập tức rẽ sóng
Vì còn bao nhiêu công việc phải làm.
31 Trong khi thuyền lướt trên làn nước cóng
Tôi gặp một hồn bê bết bùn dơ
Hỏi: “Anh là ai, sao đến đây trước hạn?”
34 “Tôi đến, nhưng còn quay lại trần gian
Còn anh là ai mà ghê như vậy?”
Hồn trả lời: “Tôi là kẻ khóc than”.
37 Tôi đáp: “Hãy ở mà than với khóc
Hỡi âm hồn đáng nguyền rủa kia ơi
Ta nhận ra ngươi dù bùn nhem nhuốc”.
40 Hắn giơ hai tay về phía chiếc thuyền
Nhưng thầy tôi đã gạt đi và nói:
“Hãy cút theo những con chó dưới sông!”
43 Thầy hôn tôi và ôm vòng quanh cổ
“Hỡi tâm hồn kiêu hãnh, cho con người
Sinh ra con, ta cầu trời phù hộ!
46 Gã này là tên kiêu ngạo trên trần
Trong tâm nó không chút tình nhân ái
Nên ở đây nó giận dữ điên khùng.
49 Bao kẻ trên trần là vua vĩ đại
Xuống đây là đàn lợn trong đống phân
Chỉ sự khinh bỉ là còn giữ lại”.
52 Tôi nói: “Thầy ơi, giá con được nhìn
Hắn chết ngạt ở trong dòng nước bẩn
Một khi trên đầm còn có con thuyền!”
55 Thầy trả lời: “Trước khi sang đến bến
Phía bờ kia con sẽ được hài lòng
Một ước mong sẽ làm con vui sướng”.
58 Chỉ lát sau cuộc tra tấn bắt đầu
Đám âm hồn bẩn nhớp trong điên loạn
Tôi thầm tạ ơn Thượng Đế trên cao.
61 “Thằng Ácgiăngti” – đám đông gào khản giọng
Và cả tên Phirenxe nữa, điên khùng
Cứ việc nhắm vào thân mình mà cắn.
64 Chúng tôi bỏ mặc hắn và lặng im
Ập vào tai tôi những lời nức nở
Khiến ánh mắt tôi chăm chú ngó nhìn.
67 Và vị ân sư của tôi liền nói:
“Đã sắp đến gần thành phố Đitê
Một đám đông bị nặng nề đày ải”.
70 Tôi nói: “Thầy ơi con thấy nhà thờ
Hiện rất rõ đằng xa, trong thung lũng
Rực hồng lên trong ánh lửa đung đưa”.
73 “Đó là ngọn lửa muôn đời muôn kiếp
Rực cháy bên trong và tỏa ánh hồng
Như con nhìn thấy từ nơi Ngục thấp”.
76 Con thuyền đến những hào sâu bao quanh
Một thành phố trông giống như con chạch
Và tường thành tôi ngỡ đúc bằng gang.
79 Sau khi lượn quanh một vòng rất lớn
Con thuyền đưa chúng tôi đến một nơi
Lão lái đò kêu: “Cổng vào, bước xuống!”
82 Tôi thấy trên cổng quỷ sứ hơn ngàn
Chúng nhảy xuống và hét lên giận dữ:
“Mày là ai, tại sao vẫn sống nhăn?
85 Mà lại đến vương quốc người đã chết?”
Thầy của tôi tỏ dấu hiệu muốn bàn
Với bọn chúng về một điều bí mật.
88 Vẻ khinh thị đã bớt đi một phần:
“Mình ngươi vào, còn tên kia hãy xéo
Sao nó dám liều mò đến quốc vương?
91 Nó phải về theo con đường rồ dại
Nhưng một mình, còn ngươi ở lại đây
Người dẫn đường ở lại vùng tăm tối”.
94 Bạn nghĩ xem, tôi tuyệt vọng nhường kia
Sau khi nghe bấy nhiêu lời nguyền rủa
Vì tôi tin chắc không biết đường về.
97 “Ôi thầy dẫn đường của con, thầy ạ
Đã hơn bảy lần che chở cho con
Đã cứu con bao hiểm nguy, đe dọa.
100 Giờ tuyệt vọng xin đừng bỏ rơi con
Nếu chúng không cho chúng ta đi xuống
Thì hai thầy trò ta lại quay lên”.
103 Nhưng vị sư phụ đã từng hộ tống
Bảo tôi rằng: “Chẳng ai cản được ta
Con đường cho phép quyền uy Tối thượng.
106 Hãy đợi ta ở đây, hãy vững tin
Vực dậy tinh thần sau cơn mệt mỏi
Ta sẽ dẫn con đi tiếp con đường”.
109 Người cha thân yêu bước đi cô độc
Để lại tôi với tâm trạng rối bời
“Được” hay “không”, nghe chừng rất ngờ vực.
112 Thầy nói gì, không nghe được rõ ràng
Và hình như những lời rất ngắn gọn
Thế rồi cả bọn chạy vụt vào trong.
115 Trước ngực thầy chúng đóng sầm cánh cổng
Và thầy tôi đứng lại phía bên ngoài
Quay lại phía tôi, bước đi chầm chậm.
118 Mắt nhìn xuống, không còn vẻ bình tâm
Thầy bước đi, trong thở dài thầm thĩ:
“Chúng cấm ta đi vào chốn cực hình!”
121 Rồi người lại nói: “Dù con đau khổ
Chớ ngại chi, sẽ qua cuộc đấu này
Dù bên trong chúng tìm cách ngăn trở.
124 Trò láo này không có gì mới cả
Chúng đã từng như thế ở cổng ngoài
Cái cổng đó nay không còn đóng nữa.
127 Con đã nhìn dòng chữ chết những lời
Nhưng từ trên dốc có người đi xuống
Vượt qua các tầng chỉ một mình thôi.
130 Tay người này sẽ mở ra cánh cổng”.
Chú thích
KHÚC VIII
4. Nhấp nháy hai ngọn lửa: tín hiệu báo có những linh hồn mới đến ở trên tháp của thành Dis, theo tín hiệu này người đưa đò biết được có người mới đến.
19. Flegias (Phlegyas): nhân vật thần thoại, con của Marte và Crise, điên tiết về việc Appolo quyến rũ con gái mình nên đã đốt đền Appolo ở Deifi, tượng trưng cho sự giận dữ, được phái xuống canh giữ tầng V Địa ngục.
27. Dante còn sống, thân xác có trọng lượng nên “thuyền mới hơi lún xuống”.
32. Filippo Argenti: một người Firenze giàu có, thuộc Phái Đen, kẻ thù của Dante.
68. Dite (Dis): một trong nhiều tên gọi của Âm phủ.
82 – 83. Tôi thấy trên cổng quỷ sứ hơn ngàn: những quỷ sứ này xưa kia từng là những thiên thần nhưng đã cùng Lucifeo nổi loạn chống lại Thượng Đế nên bị đày xuống Địa ngục.
124 – 126. Trò láo này không có gì mới cả: theo truyền thuyết, khi Chúa Giê-su xuống Địa ngục để mang ra khỏi Địa ngục những âm hồn ngoan đạo đã bị lũ quỉ cản đường nhưng Ngài đã phá cho tan cánh cổng ngoài nên “cái cổng đó nay không còn đóng nữa”.
Tầng Địa ngục thứ năm – Philíppô Ácgiăngti
Tôi tiếp tục, như đã nói phần trên
Chúng tôi đến dưới chân một ngọn tháp
Mắt ngước lên đỉnh cao vút ngắm nhìn.
4 Ở trên đó nhấp nháy hai ngọn lửa
Và xa hơn có một ngọn thứ ba
Xa đến nỗi phải cố nhìn mới rõ.
7 Quay về người như đại dương khoa học
Tôi hỏi: “Lửa kia đang nói những gì
Hai ngọn lửa kia do ai tạo lập?”
10 Thầy tôi đáp: “Con nhìn cuối đằng kia
Và sẽ thấy trên không gian bẩn nhớp
Con phân biệt ra chúng gọi ai về”.
13 Một mũi tên từ dây cung vội vã
Xé rách toang bầu không khí lao ra
Mũi tên lao đi thành con thuyền nhỏ.
16 Trong nháy mắt, đến trước mặt chúng tôi
Một thủy thủ trên chiếc thuyền kêu lớn:
“Âm hồn lỗi lầm, mi đã đến đây!”
19 Thầy nói: “Phờlêgiát, Phờlêgiát
Anh gào lên như thế để làm chi
Chở chúng tôi qua dòng sông bẩn nhớp”.
22 Giống như kẻ nhận ra trò dối gian
Từ căng thẳng, bực tức sang đấu dịu
Phờlêgiát đã nguôi cơn giận trong lòng.
25 Thầy tôi bước lên thuyền, hơi cúi xuống
Tôi theo thầy cùng bước xuống con thuyền
Chỉ khi ấy thuyền mới hơi lún xuống.
28 Khi thầy và tôi đã bước xuống thuyền
Con thuyền cổ ngay lập tức rẽ sóng
Vì còn bao nhiêu công việc phải làm.
31 Trong khi thuyền lướt trên làn nước cóng
Tôi gặp một hồn bê bết bùn dơ
Hỏi: “Anh là ai, sao đến đây trước hạn?”
34 “Tôi đến, nhưng còn quay lại trần gian
Còn anh là ai mà ghê như vậy?”
Hồn trả lời: “Tôi là kẻ khóc than”.
37 Tôi đáp: “Hãy ở mà than với khóc
Hỡi âm hồn đáng nguyền rủa kia ơi
Ta nhận ra ngươi dù bùn nhem nhuốc”.
40 Hắn giơ hai tay về phía chiếc thuyền
Nhưng thầy tôi đã gạt đi và nói:
“Hãy cút theo những con chó dưới sông!”
43 Thầy hôn tôi và ôm vòng quanh cổ
“Hỡi tâm hồn kiêu hãnh, cho con người
Sinh ra con, ta cầu trời phù hộ!
46 Gã này là tên kiêu ngạo trên trần
Trong tâm nó không chút tình nhân ái
Nên ở đây nó giận dữ điên khùng.
49 Bao kẻ trên trần là vua vĩ đại
Xuống đây là đàn lợn trong đống phân
Chỉ sự khinh bỉ là còn giữ lại”.
52 Tôi nói: “Thầy ơi, giá con được nhìn
Hắn chết ngạt ở trong dòng nước bẩn
Một khi trên đầm còn có con thuyền!”
55 Thầy trả lời: “Trước khi sang đến bến
Phía bờ kia con sẽ được hài lòng
Một ước mong sẽ làm con vui sướng”.
58 Chỉ lát sau cuộc tra tấn bắt đầu
Đám âm hồn bẩn nhớp trong điên loạn
Tôi thầm tạ ơn Thượng Đế trên cao.
61 “Thằng Ácgiăngti” – đám đông gào khản giọng
Và cả tên Phirenxe nữa, điên khùng
Cứ việc nhắm vào thân mình mà cắn.
64 Chúng tôi bỏ mặc hắn và lặng im
Ập vào tai tôi những lời nức nở
Khiến ánh mắt tôi chăm chú ngó nhìn.
67 Và vị ân sư của tôi liền nói:
“Đã sắp đến gần thành phố Đitê
Một đám đông bị nặng nề đày ải”.
70 Tôi nói: “Thầy ơi con thấy nhà thờ
Hiện rất rõ đằng xa, trong thung lũng
Rực hồng lên trong ánh lửa đung đưa”.
73 “Đó là ngọn lửa muôn đời muôn kiếp
Rực cháy bên trong và tỏa ánh hồng
Như con nhìn thấy từ nơi Ngục thấp”.
76 Con thuyền đến những hào sâu bao quanh
Một thành phố trông giống như con chạch
Và tường thành tôi ngỡ đúc bằng gang.
79 Sau khi lượn quanh một vòng rất lớn
Con thuyền đưa chúng tôi đến một nơi
Lão lái đò kêu: “Cổng vào, bước xuống!”
82 Tôi thấy trên cổng quỷ sứ hơn ngàn
Chúng nhảy xuống và hét lên giận dữ:
“Mày là ai, tại sao vẫn sống nhăn?
85 Mà lại đến vương quốc người đã chết?”
Thầy của tôi tỏ dấu hiệu muốn bàn
Với bọn chúng về một điều bí mật.
88 Vẻ khinh thị đã bớt đi một phần:
“Mình ngươi vào, còn tên kia hãy xéo
Sao nó dám liều mò đến quốc vương?
91 Nó phải về theo con đường rồ dại
Nhưng một mình, còn ngươi ở lại đây
Người dẫn đường ở lại vùng tăm tối”.
94 Bạn nghĩ xem, tôi tuyệt vọng nhường kia
Sau khi nghe bấy nhiêu lời nguyền rủa
Vì tôi tin chắc không biết đường về.
97 “Ôi thầy dẫn đường của con, thầy ạ
Đã hơn bảy lần che chở cho con
Đã cứu con bao hiểm nguy, đe dọa.
100 Giờ tuyệt vọng xin đừng bỏ rơi con
Nếu chúng không cho chúng ta đi xuống
Thì hai thầy trò ta lại quay lên”.
103 Nhưng vị sư phụ đã từng hộ tống
Bảo tôi rằng: “Chẳng ai cản được ta
Con đường cho phép quyền uy Tối thượng.
106 Hãy đợi ta ở đây, hãy vững tin
Vực dậy tinh thần sau cơn mệt mỏi
Ta sẽ dẫn con đi tiếp con đường”.
109 Người cha thân yêu bước đi cô độc
Để lại tôi với tâm trạng rối bời
“Được” hay “không”, nghe chừng rất ngờ vực.
112 Thầy nói gì, không nghe được rõ ràng
Và hình như những lời rất ngắn gọn
Thế rồi cả bọn chạy vụt vào trong.
115 Trước ngực thầy chúng đóng sầm cánh cổng
Và thầy tôi đứng lại phía bên ngoài
Quay lại phía tôi, bước đi chầm chậm.
118 Mắt nhìn xuống, không còn vẻ bình tâm
Thầy bước đi, trong thở dài thầm thĩ:
“Chúng cấm ta đi vào chốn cực hình!”
121 Rồi người lại nói: “Dù con đau khổ
Chớ ngại chi, sẽ qua cuộc đấu này
Dù bên trong chúng tìm cách ngăn trở.
124 Trò láo này không có gì mới cả
Chúng đã từng như thế ở cổng ngoài
Cái cổng đó nay không còn đóng nữa.
127 Con đã nhìn dòng chữ chết những lời
Nhưng từ trên dốc có người đi xuống
Vượt qua các tầng chỉ một mình thôi.
130 Tay người này sẽ mở ra cánh cổng”.
Chú thích
KHÚC VIII
4. Nhấp nháy hai ngọn lửa: tín hiệu báo có những linh hồn mới đến ở trên tháp của thành Dis, theo tín hiệu này người đưa đò biết được có người mới đến.
19. Flegias (Phlegyas): nhân vật thần thoại, con của Marte và Crise, điên tiết về việc Appolo quyến rũ con gái mình nên đã đốt đền Appolo ở Deifi, tượng trưng cho sự giận dữ, được phái xuống canh giữ tầng V Địa ngục.
27. Dante còn sống, thân xác có trọng lượng nên “thuyền mới hơi lún xuống”.
32. Filippo Argenti: một người Firenze giàu có, thuộc Phái Đen, kẻ thù của Dante.
68. Dite (Dis): một trong nhiều tên gọi của Âm phủ.
82 – 83. Tôi thấy trên cổng quỷ sứ hơn ngàn: những quỷ sứ này xưa kia từng là những thiên thần nhưng đã cùng Lucifeo nổi loạn chống lại Thượng Đế nên bị đày xuống Địa ngục.
124 – 126. Trò láo này không có gì mới cả: theo truyền thuyết, khi Chúa Giê-su xuống Địa ngục để mang ra khỏi Địa ngục những âm hồn ngoan đạo đã bị lũ quỉ cản đường nhưng Ngài đã phá cho tan cánh cổng ngoài nên “cái cổng đó nay không còn đóng nữa”.
KHÚC IX
Tầng Địa ngục thứ sáu – Thành Đitê
Tôi rụt rè, mặt biến sắc vì sợ
Khi nhìn thấy thầy quay lại phía sau
Và giấu trên gương mặt thầy nỗi sợ.
4 Thầy dừng lại, mắt căng thẳng ngó nhìn
Vì ra xa mắt không nhìn qua được
Dày đặc màn sương, không khí tối đen.
7 Thầy bảo tôi: “Trận này ta sẽ thắng
Vì nếu không thì Nàng đã thân hành…
Ta sốt ruột chờ một người sẽ đến”.
10 Tôi cảm thấy lời của thầy bị ngắt
Thầy chữa câu đầu bằng một câu sau
Và câu trước, câu sau không thống nhất.
13 Nghe lời thầy, tôi bất ổn trong lòng
Vì nhận ra qua những câu đứt quãng
Một ý gì có vẻ tệ hại hơn.
16 “Có ai người từ vòng đầu sầu thảm
Xuống tận đáy sâu của chảo khổ đau
Chỉ để cho tiêu tan niềm hy vọng?”
19 Tôi hỏi thế, và thầy đáp lời tôi:
“Thật hiếm người như chúng ta, đã dám
Làm cuộc hành trình như ta vừa rồi.
22 Nhưng ngày xưa ta đã từng có mặt
Theo khẩn cầu của mụ Aritông –
Người độc ác, chuyên gọi hồn nhập xác.
25 Khi hồn ta lìa xác một thời gian
Mụ sai ta vào thành này đứng gác
Thoát ngục Giuđa cứu một linh hồn.
28 Đó là nơi sâu và tăm tối nhất
Xa mặt trời, và muôn vật xoay vòng
Nhưng con yên tâm, đường đi ta biết.
31 Vùng đầm lầy hơi nồng nặc bốc lên
Rồi bao lấy cả một vùng chết chóc
Không thể vào, nếu vũ lực không dùng”.
34 Thầy nói nhiều nhưng tôi không nhớ hết
Vì mắt tôi bị thu hút từ xa –
Một ánh lửa sáng ngời trên đỉnh tháp.
37 Ở nơi đó bỗng đột ngột hiện ra
Ba hung thần máu me và tái nhợt
Có cử chỉ và dáng dấp đàn bà.
40 Thắt lưng bằng rắn bảy đầu xanh lét
Rắn sừng, rắn giun làm tóc trên đầu
Vấn quanh thái dương, chao ôi khủng khiếp!
43 Còn thầy thì đã biết tất cả rồi
Tuỳ tùng Nữ hoàng đau thương mãi mãi
“Bầy Êrinê hung dữ – thầy nói với tôi –
46 Aléctô đang khóc than bên phải
Còn phía bên trái là Mêgiêra
Ở giữa – Têxiphôn”. Rồi thầy ngừng lại.
49 Những hung thần dùng móng sắc cào da
Tay đấm ngực, miệng gào lên ầm ĩ
Tôi kinh hoàng, ôm vội lấy nhà thơ.
52 “Mêđuxa, biến hồn này thành đá! –
Cả bọn hét lên và chúng cúi nhìn –
Mối thù Têxêô báo thù chưa đủ”.
55 Thầy bảo: “Nhắm mắt và hãy quay lưng
Vì Goócgiôn hiện ra, mà con nhìn nó
Thì sẽ không còn trở lại trần gian!”
58 Thầy nói thế, rồi tự xoay tôi lại
Và ý chừng chưa thật hẳn tin tôi
Thầy lấy tay mình bịt mắt tôi lại.
61 Hỡi bạn đọc với trí tuệ sáng ngời
Hãy tìm xem ý nghĩa còn che khuất
Sau những câu thơ có vẻ lạ đời!
64 Bỗng có tiếng động ầm ầm, khủng khiếp
Rồi ập vào một dòng nước đục ngầu
Khiến cả đôi bờ run lên vì nước.
67 Vẻ chẳng khác gì một trận cuồng phong
Sinh ra từ những luồng hơi thù hận
Không có gì cản được, táp vào rừng.
70 Bẻ cành cây, rồi cuốn đi, rồi ném
Rồi xốc lên hỗn loạn, bụi mù tung
Cả thú dữ, mục phu đều chạy trốn.
73 Thầy bỏ tay bịt mắt tôi, và rằng:
“Xem cơn điên của dòng sông cổ điển
Nơi thoát ra khói cay đắng màu đen”.
76 Như gặp phải kẻ thù là con rắn
Nhái kinh hoàng bơi trên mặt nước sông
Cho đến khi giấu được mình yên ổn.
79 Tôi nhìn thấy sợ hãi những âm hồn
Cùng chạy trốn một người đang sải bước
Vượt sông Xtigiê mà chẳng ướt chân.
82 Người ấy như muốn tránh làn khí độc
Dùng bàn tay trái trước mặt phẩy ngang
Có vẻ việc này khiến người mỏi mệt.
85 Tôi biết đó là sứ giả Thiên đình
Tôi nhìn thầy và thầy tôi ra hiệu
Cúi đầu trước người và tôi đứng im.
88 Tôi cảm thấy người đó sao cao ngạo
Đến gần cửa, gõ bằng chiếc đũa con
Cửa mở toang, không có gì cưỡng nổi.
91 Người đó quát, trên bậc cửa kinh hoàng:
“Lũ đày biệt xứ, ngu ngốc mù quáng
Tại sao chúng bay hỗn láo, ngu đần?
94 Dám chống lại từ trên cao mệnh lệnh
Mà kết cục thì vẫn thế mà thôi
Chỉ làm cho tội chúng bay thêm nặng.
97 Sao lại đối đầu với số phận kia
Chuyện Sécbêrô, chúng bay còn nhớ
Cổ và cằm hắn vẫn trụi đến giờ”.
100 Rồi người quay lại con đường lầy lội
Với chúng tôi, người không nói không rằng
Có vẻ như bận tâm điều gì đấy.
103 Nhưng không phải vì ai gặp trên đường.
Còn chúng tôi bước chân về phía cổng
Nghe những lời thánh thiện thấy yên tâm.
106 Chúng tôi vào, không bị ai gây chuyện
Và tôi chỉ mong thấy những âm hồn
Bị giam giữ trong những hàng rào kín.
109 Vừa bước vào tôi đảo mắt nhìn quanh
Tôi nhìn thấy chỉ mênh mông hoang vắng
Đầy nỗi cực hình và tiếng khóc than.
112 Như ở Ácli, nơi dòng Rôđanô lặng
Hay ở Pôla, gần vịnh Cácnarô
Biên cương nước Ý tắm mình trong biển.
115 Khắp mặt đất những ngôi mộ thấp cao
Lổn nhổn, nơi này chỉ toàn thế cả
Và quang cảnh nhuốm một vẻ buồn đau.
118 Lửa rải khắp và cháy quanh các mộ
Lửa bao trùm lên mồ mả khắp nơi
Tưởng không sắt nào nung lâu hơn thế.
121 Mọi nấm mồ nắp đều mở bật ra
Từ bên trong mộ phát ra tiếng khóc
Chắc của âm hồn đang bị khảo tra.
124 Tôi hỏi thầy tôi: “Họ là ai vậy
Mà bị chôn vùi trong những mộ này
Phát lên tiếng khóc đớn đau nhường ấy?”
127 Thầy đáp: “Chỉ toàn dị giáo mà thôi
Đủ mọi giới, cùng môn đồ của họ
Mồ mả ở đây chứa rất nhiều người.
130 Tội phạm giống nhau nhét vào một hố
Những nấm mồ nhiều ít đều bị nung”.
Thầy sang phải, và chúng tôi thong thả
133 Bước giữa tường cao, giữa những nhục hình.
Chú thích
KHÚC IX
8. Vì nếu không thì Nàng đã thân hành: tức Bêatờrít.
23. Eriton (Erichtho): mụ phù thủy nổi tiếng ở Tessaglia có khả năng làm cho người mới chết tạm sống lại để sai khiến.
27. Ngục Giuda (Judas): tầng thứ 9, nơi đày những ai phản bội thân nhân của mình. Giuda là kẻ đã phản bội Chúa Giê-su.
38. Ba hung thần (tre furie): ba hung thần Âm phủ này là con gái của Acheronte và Notte, chuyên việc hành hình các tội nhân.
40. Rắn bảy đầu: một loại rắn thần thoại.
46 – 48. Aletto, Megera, Tesifón (bầy Erine hung dữ): tức ba hung thần ở câu 38, là ba yêu phụ trong thần thoại Hy Lạp gồm: nguyền rủa, báo thù và trừng phạt.
52. Medusa: người trẻ nhất trong ba chị em nhà Gorgoni, con gái của Forco, thần của những người làm nghề đi biển. Medusa ganh tỵ với nhan sắc của Minevra, vị nữ thần này đã biến tóc của chị em chúng thành rắn, người sống mà nhìn vào thì sẽ hoá thành đá, bởi thế Virgilio đã lấy tay mình bịt mắt Dante (câu 60).
54. Teseo (Theseus): Teseo đã theo bạn là Piritoo xuống Âm phủ để bắt về Proserpina, bị bắt tù nhưng sau được Hercules phóng thích, còn Piritoo bị Cerbero cắn chết. Bọn hung thần nói “mối thù Têxêô báo thù chưa đủ” là nói chưa trừng phạt đúng mức, vì nếu giết được cả Teseo thì sẽ không ai còn sống lại cả gan xuống thăm Âm phủ.
85. Sứ giả Thiên đình: là một thiên thần nào đấy, Dante không nói rõ.
98. Serbero đã cản không cho Herrcules vào Địa ngục để phóng thích Teseo, bị Hercules dùng một sợi dây xích buộc vào cổ lôi ra khỏi Địa ngục, vì thế “cổ và cằm hắn vẫn trụi đến giờ”.
112. Arli (Arles): thành phố ở Provence, tả ngạn sông Rhône, ở đây có một nghĩa địa La Mã rộng lớn thường được nhắc đến trong các sách thời Trung cổ.
113. Pola: thành phố ở Istria, gần vịnh Carnaro, ở đây thời bấy giờ cũng có một nghĩa địa lớn.
Tầng Địa ngục thứ sáu – Thành Đitê
Tôi rụt rè, mặt biến sắc vì sợ
Khi nhìn thấy thầy quay lại phía sau
Và giấu trên gương mặt thầy nỗi sợ.
4 Thầy dừng lại, mắt căng thẳng ngó nhìn
Vì ra xa mắt không nhìn qua được
Dày đặc màn sương, không khí tối đen.
7 Thầy bảo tôi: “Trận này ta sẽ thắng
Vì nếu không thì Nàng đã thân hành…
Ta sốt ruột chờ một người sẽ đến”.
10 Tôi cảm thấy lời của thầy bị ngắt
Thầy chữa câu đầu bằng một câu sau
Và câu trước, câu sau không thống nhất.
13 Nghe lời thầy, tôi bất ổn trong lòng
Vì nhận ra qua những câu đứt quãng
Một ý gì có vẻ tệ hại hơn.
16 “Có ai người từ vòng đầu sầu thảm
Xuống tận đáy sâu của chảo khổ đau
Chỉ để cho tiêu tan niềm hy vọng?”
19 Tôi hỏi thế, và thầy đáp lời tôi:
“Thật hiếm người như chúng ta, đã dám
Làm cuộc hành trình như ta vừa rồi.
22 Nhưng ngày xưa ta đã từng có mặt
Theo khẩn cầu của mụ Aritông –
Người độc ác, chuyên gọi hồn nhập xác.
25 Khi hồn ta lìa xác một thời gian
Mụ sai ta vào thành này đứng gác
Thoát ngục Giuđa cứu một linh hồn.
28 Đó là nơi sâu và tăm tối nhất
Xa mặt trời, và muôn vật xoay vòng
Nhưng con yên tâm, đường đi ta biết.
31 Vùng đầm lầy hơi nồng nặc bốc lên
Rồi bao lấy cả một vùng chết chóc
Không thể vào, nếu vũ lực không dùng”.
34 Thầy nói nhiều nhưng tôi không nhớ hết
Vì mắt tôi bị thu hút từ xa –
Một ánh lửa sáng ngời trên đỉnh tháp.
37 Ở nơi đó bỗng đột ngột hiện ra
Ba hung thần máu me và tái nhợt
Có cử chỉ và dáng dấp đàn bà.
40 Thắt lưng bằng rắn bảy đầu xanh lét
Rắn sừng, rắn giun làm tóc trên đầu
Vấn quanh thái dương, chao ôi khủng khiếp!
43 Còn thầy thì đã biết tất cả rồi
Tuỳ tùng Nữ hoàng đau thương mãi mãi
“Bầy Êrinê hung dữ – thầy nói với tôi –
46 Aléctô đang khóc than bên phải
Còn phía bên trái là Mêgiêra
Ở giữa – Têxiphôn”. Rồi thầy ngừng lại.
49 Những hung thần dùng móng sắc cào da
Tay đấm ngực, miệng gào lên ầm ĩ
Tôi kinh hoàng, ôm vội lấy nhà thơ.
52 “Mêđuxa, biến hồn này thành đá! –
Cả bọn hét lên và chúng cúi nhìn –
Mối thù Têxêô báo thù chưa đủ”.
55 Thầy bảo: “Nhắm mắt và hãy quay lưng
Vì Goócgiôn hiện ra, mà con nhìn nó
Thì sẽ không còn trở lại trần gian!”
58 Thầy nói thế, rồi tự xoay tôi lại
Và ý chừng chưa thật hẳn tin tôi
Thầy lấy tay mình bịt mắt tôi lại.
61 Hỡi bạn đọc với trí tuệ sáng ngời
Hãy tìm xem ý nghĩa còn che khuất
Sau những câu thơ có vẻ lạ đời!
64 Bỗng có tiếng động ầm ầm, khủng khiếp
Rồi ập vào một dòng nước đục ngầu
Khiến cả đôi bờ run lên vì nước.
67 Vẻ chẳng khác gì một trận cuồng phong
Sinh ra từ những luồng hơi thù hận
Không có gì cản được, táp vào rừng.
70 Bẻ cành cây, rồi cuốn đi, rồi ném
Rồi xốc lên hỗn loạn, bụi mù tung
Cả thú dữ, mục phu đều chạy trốn.
73 Thầy bỏ tay bịt mắt tôi, và rằng:
“Xem cơn điên của dòng sông cổ điển
Nơi thoát ra khói cay đắng màu đen”.
76 Như gặp phải kẻ thù là con rắn
Nhái kinh hoàng bơi trên mặt nước sông
Cho đến khi giấu được mình yên ổn.
79 Tôi nhìn thấy sợ hãi những âm hồn
Cùng chạy trốn một người đang sải bước
Vượt sông Xtigiê mà chẳng ướt chân.
82 Người ấy như muốn tránh làn khí độc
Dùng bàn tay trái trước mặt phẩy ngang
Có vẻ việc này khiến người mỏi mệt.
85 Tôi biết đó là sứ giả Thiên đình
Tôi nhìn thầy và thầy tôi ra hiệu
Cúi đầu trước người và tôi đứng im.
88 Tôi cảm thấy người đó sao cao ngạo
Đến gần cửa, gõ bằng chiếc đũa con
Cửa mở toang, không có gì cưỡng nổi.
91 Người đó quát, trên bậc cửa kinh hoàng:
“Lũ đày biệt xứ, ngu ngốc mù quáng
Tại sao chúng bay hỗn láo, ngu đần?
94 Dám chống lại từ trên cao mệnh lệnh
Mà kết cục thì vẫn thế mà thôi
Chỉ làm cho tội chúng bay thêm nặng.
97 Sao lại đối đầu với số phận kia
Chuyện Sécbêrô, chúng bay còn nhớ
Cổ và cằm hắn vẫn trụi đến giờ”.
100 Rồi người quay lại con đường lầy lội
Với chúng tôi, người không nói không rằng
Có vẻ như bận tâm điều gì đấy.
103 Nhưng không phải vì ai gặp trên đường.
Còn chúng tôi bước chân về phía cổng
Nghe những lời thánh thiện thấy yên tâm.
106 Chúng tôi vào, không bị ai gây chuyện
Và tôi chỉ mong thấy những âm hồn
Bị giam giữ trong những hàng rào kín.
109 Vừa bước vào tôi đảo mắt nhìn quanh
Tôi nhìn thấy chỉ mênh mông hoang vắng
Đầy nỗi cực hình và tiếng khóc than.
112 Như ở Ácli, nơi dòng Rôđanô lặng
Hay ở Pôla, gần vịnh Cácnarô
Biên cương nước Ý tắm mình trong biển.
115 Khắp mặt đất những ngôi mộ thấp cao
Lổn nhổn, nơi này chỉ toàn thế cả
Và quang cảnh nhuốm một vẻ buồn đau.
118 Lửa rải khắp và cháy quanh các mộ
Lửa bao trùm lên mồ mả khắp nơi
Tưởng không sắt nào nung lâu hơn thế.
121 Mọi nấm mồ nắp đều mở bật ra
Từ bên trong mộ phát ra tiếng khóc
Chắc của âm hồn đang bị khảo tra.
124 Tôi hỏi thầy tôi: “Họ là ai vậy
Mà bị chôn vùi trong những mộ này
Phát lên tiếng khóc đớn đau nhường ấy?”
127 Thầy đáp: “Chỉ toàn dị giáo mà thôi
Đủ mọi giới, cùng môn đồ của họ
Mồ mả ở đây chứa rất nhiều người.
130 Tội phạm giống nhau nhét vào một hố
Những nấm mồ nhiều ít đều bị nung”.
Thầy sang phải, và chúng tôi thong thả
133 Bước giữa tường cao, giữa những nhục hình.
Chú thích
KHÚC IX
8. Vì nếu không thì Nàng đã thân hành: tức Bêatờrít.
23. Eriton (Erichtho): mụ phù thủy nổi tiếng ở Tessaglia có khả năng làm cho người mới chết tạm sống lại để sai khiến.
27. Ngục Giuda (Judas): tầng thứ 9, nơi đày những ai phản bội thân nhân của mình. Giuda là kẻ đã phản bội Chúa Giê-su.
38. Ba hung thần (tre furie): ba hung thần Âm phủ này là con gái của Acheronte và Notte, chuyên việc hành hình các tội nhân.
40. Rắn bảy đầu: một loại rắn thần thoại.
46 – 48. Aletto, Megera, Tesifón (bầy Erine hung dữ): tức ba hung thần ở câu 38, là ba yêu phụ trong thần thoại Hy Lạp gồm: nguyền rủa, báo thù và trừng phạt.
52. Medusa: người trẻ nhất trong ba chị em nhà Gorgoni, con gái của Forco, thần của những người làm nghề đi biển. Medusa ganh tỵ với nhan sắc của Minevra, vị nữ thần này đã biến tóc của chị em chúng thành rắn, người sống mà nhìn vào thì sẽ hoá thành đá, bởi thế Virgilio đã lấy tay mình bịt mắt Dante (câu 60).
54. Teseo (Theseus): Teseo đã theo bạn là Piritoo xuống Âm phủ để bắt về Proserpina, bị bắt tù nhưng sau được Hercules phóng thích, còn Piritoo bị Cerbero cắn chết. Bọn hung thần nói “mối thù Têxêô báo thù chưa đủ” là nói chưa trừng phạt đúng mức, vì nếu giết được cả Teseo thì sẽ không ai còn sống lại cả gan xuống thăm Âm phủ.
85. Sứ giả Thiên đình: là một thiên thần nào đấy, Dante không nói rõ.
98. Serbero đã cản không cho Herrcules vào Địa ngục để phóng thích Teseo, bị Hercules dùng một sợi dây xích buộc vào cổ lôi ra khỏi Địa ngục, vì thế “cổ và cằm hắn vẫn trụi đến giờ”.
112. Arli (Arles): thành phố ở Provence, tả ngạn sông Rhône, ở đây có một nghĩa địa La Mã rộng lớn thường được nhắc đến trong các sách thời Trung cổ.
113. Pola: thành phố ở Istria, gần vịnh Carnaro, ở đây thời bấy giờ cũng có một nghĩa địa lớn.
KHÚC X
Tầng Địa ngục thứ sáu (tiếp tục) – Pharinata
Giờ đây theo một lối đi bí mật
Giữa những cực hình, giữa những tường cao
Thầy bước đi và tôi theo sát gót.
4 “Hỡi thầy của con trí tuệ cao siêu
Đã khiến con vâng ý người trở lại
Xin người nói cho con biết những điều:
7 Những hồn ma đang nằm trong những mộ
Liệu chúng ta có thể đến xem không?
Vì nắp mở và không ai canh giữ”.
10 “Rồi nắp sẽ đóng – thầy trả lời tôi –
Khi chúng trở về từ Iôxaphát
Cùng với xác thân bỏ lại trên đời.
13 Đây nghĩa địa của những người duy vật
Gồm Epicurô và các môn đồ
Mà linh hồn đã chết cùng thể xác.
16 Và về câu hỏi con vừa đặt ra
Sẽ có câu trả lời ngay tức khắc
Cả những điều con còn giấu với ta”.
19 “Thầy ơi, với người, con đâu có giấu
Có chăng là vì sợ quá nhiều lời
Đã từ lâu con nghe thầy chỉ bảo”.
22 “Hỡi người Tôxcan nói năng rất hay
Sao còn sống mà đến thành phố lửa
Xin vui lòng tạm dừng bước nơi đây.
25 Nghe lời nói, ta nghĩ rằng có lẽ
Người sinh ra từ đất nước cao sang
Ta hơi nghiêm khắc với người, có thể”.
28 Những lời này bỗng đột ngột vang lên
Lời của ai phát ra từ ngôi mộ
Tôi thấy kinh hoàng, tiến sát gần hơn.
31 Thầy bảo tôi: “Quay lại, con sao thế?
Hãy nhìn kia, đứng dậy Pharinata
Con sẽ nhìn thấy rõ ràng tất cả”.
34 Tôi hướng mắt nhìn Pharinata
Hắn đứng lên, trán ngẩng cao, ngực thẳng
Có vẻ coi Địa ngục chẳng ra gì.
37 Bằng bàn tay cương quyết và dũng cảm
Thầy đẩy tôi về phía những nấm mồ
Và dặn tôi: “Nói năng cho thận trọng!”
40 Khi bàn chân tôi bước đến nấm mồ
Hồn nhìn tôi với vẻ rất kiêu hãnh
Và hỏi tôi: “Tổ tiên ngươi là ai?”
43 Còn tôi vì thích chiều theo ý muốn
Của âm hồn, không giấu một điều chi
Hồn nghe xong, lông mày hơi nhíu xuống.
46 Rồi hồn nói: “Họ là bọn chống ta
Họ chống ta cả họ hàng, phe đảng
Bởi thế, hai lần ta đẩy họ đi”.
49 “Hai lần bị đuổi – tôi trả lời chầm chậm –
Rồi từ khắp nơi họ đã trở về
Nghệ thuật này ích gì cho phe đảng!”
52 Ngay lúc đó ở nấm mồ kế bên
Một hồn khác nhô cái cằm có ngấn
Hình như chỉ bằng đầu gối nhỏm lên.
55 Rồi hồn đảo mắt nhìn quanh bốn hướng
Như muốn biết xem còn ai đi cùng
Nhưng mà đã tiêu tan niềm hy vọng.
58 Hồn khóc nói: “Nhờ thiên tài cao thượng
Mà ngươi đi vào ngục tối tăm này
Con trai ta đâu? Sao không cùng xuống?”
61 “Tôi đâu có thể đi xuống một mình
Mà nhờ người đợi đằng kia dẫn dắt
Người mà Guyđô trước đây coi thường”.
64 Qua lời nói và vẻ ngoài bị phạt
Đã cho tôi nhận ra được ông ta
Nên tôi trả lời rõ ràng, chu tất.
67 Hồn đứng dậy la lớn: “Ngươi nói gì?
Sao lại nói “trước đây” là sao vậy
Thế nó không còn thấy mặt trời kia?”
70 Khi thấy tôi đứng lặng im một chút
Tìm câu trả lời cho câu hỏi kia
Hồn đã ngã lăn và rồi biến mất.
73 Còn cái hồn kiêu hãnh vẫn đứng yên
Lưng vẫn thẳng, cổ không hề động đậy
Nét mặt không thay khi tôi tạm ngừng.
76 Rồi nối lại cuộc chuyện trò ban nãy:
“Nghệ thuật kia nếu không có ích gì
Thì ta đau hơn cực hình này vậy.
79 Nhưng trước đây chiếu sáng năm mươi lần
Gương mặt Nữ thần nơi này ngự trị
Nghệ thuật kia quả biết mấy khó khăn!
82 Ta mong ngươi với trần gian trở lại
Nhưng sao đời không một chút bao dung
Mọi điều luật họ hàng ta chống lại?”
85 “Cuộc tàn sát và cả sự kinh hoàng
Nhuộm đỏ dòng Ácbia bằng máu
Trong Thánh đường lời cầu nguyện còn vang!”
88 Hồn thở dài, rồi lắc đầu than thở:
“Cái ngày hôm đó không chỉ mình ta
Và ta tham chiến không hề vô cớ.
91 Nhưng quả đúng là chỉ có mình ta
Khi mọi người đều quyết tâm triệt phá
Ta là người bảo vệ Phirenxe”.
94 “Tôi cầu cho con cháu ngươi yên ổn
Nhưng xin gỡ hộ tôi thắc mắc này
Đang làm rối những lời tôi suy luận.
97 Tôi không lầm thì ngươi có khả năng
Nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới
Trong hiện tại mắt của ngươi mơ màng”.
100 “Hiện tại chúng ta như người mắt kém
Nhưng lại nhìn rõ cái ở xa xăm
Là nhờ Thượng Đế ban cho ánh sáng.
103 Chúng ta bất lực với những gì gần
Với hiện tại nếu không ai mách bảo
Thì cũng tịt mù như ở trần gian.
106 Bởi thế, như ngươi tự mình đã hiểu
Tri giác của ta tất cả tiêu tan
Khi cánh cửa của tương lai đóng lại”.
109 Tôi thấy hơi ân hận nên thưa rằng:
“Nhờ ngươi báo với hồn vừa biến mất
Con trai hồn còn sống ở dương gian.
112 Nếu tôi trả lời còn chi khúc mắc
Là vì đầu óc còn vướng những điều
Lúc nãy với tôi ngươi vừa giải đáp”.
115 Tôi nghe thấy tiếng thầy nhắc nhở thêm
Hãy hỏi hồn một điều ta cần biết
Rằng có những ai đang ở với hồn?
118 “Tôi ở đây với hơn nghìn hồn khác
Có vua Phêđêricô đệ nhị, Hồng y
Nhưng không cần kể tên bao kẻ khác”.
121 Nói đến đây âm hồn chợt biến đi
Tôi quay trở lại nhà thơ cổ đại
Và về những lời bí ẩn, nghĩ suy.
124 Bóng thầy lay động, vừa đi vừa hỏi:
“Sao con có vẻ bối rối trong lòng?”
Và tôi trả lời câu thầy vừa nói.
127 “Hãy nhớ những lời mà con vừa nghe
Về số phận con” – thầy tôi chỉ thị
Rồi giơ ngón tay: “Nhưng nhớ điều này:
130 Khi con đến trước ánh mắt êm ái
Của đôi mắt đen nhìn thấy mọi điều
Hãy hỏi hành trình những năm sau đấy”.
133 Rồi thầy tôi về bên trái bước sang
Theo lối hẻm chạy xuống lòng thung lũng
Rời các tường thành, trở lại trung tâm.
136 Từ nơi đó xông lên mùi thối nặng.
Chú thích
KHÚC X
11. Iosafat (Jehosaphat): tên một thung lũng, gần Jerusalem, theo Kinh Thánh là nơi diễn ra sự phán xét cuối cùng.
14. Epicuro (Epicurus) (341 – 270 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại chủ trương theo duy vật, người ta coi Epicurua và những học trò của ông là những kẻ vô thần.
18. Cả những điều con còn giấu với ta: Virgilio đoán biết nguyện vọng của Dante muốn gặp người đồng hương Farinata.
22. Người Tôxcan: tức Dante.
32. Farinata degli Uberti, thủ lĩnh của phe Ghibellini từ 1329 đã đuổi phe Giuelfi khỏi Firenze năm 1241. Năm 1251 phe Guelfi trở về nhưng đến năm 1258 lại bị trục xuất khỏi Firenze và từ đó khu Toscana nằm trong tay phe Ghibellini. Như vậy, Farinata là địch thủ chính trị của phe Dante ở Firenza.
53. Đây là Cavalcante de Cavalcanti, môn đồ của Epicurus, cha của Guido Cavalcanti – là nhà thơ và bạn của Dante.
79. Năm mươi lần chiếu sáng: tức là 50 tháng. Proserpina, vợ của Plutone, theo thần thoại, được coi là Nữ thần của mặt trăng.
86. Arbia: con sông nhỏ gần Siena. Năm 1260 phe Ghibellini của Farinata đã đánh thắng phe Guelfi của Dante. Cuộc tàn sát đã nhuộm đỏ dòng sông Arbia.
93. Trong cuộc họp của phe Ghibellini chiến thắng người ta đề xuất kế hoạch triệt phá Firenze nhưng Farinata đã công khai chống lại, tuyên bố rằng một khi ông ta còn sống thì sẽ còn cầm gươm để bảo vệ Firenze.
97 – 99. Tôi không lầm thì ngươi có khả năng: Dante cho rằng những kẻ lầm lỗi ở địa ngục có khả năng nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới, tuy nhiên, xét theo câu hỏi của Cavalcanti (câu 67 – 69) thì họ không hề biết một chút gì về việc xảy ra trên dương thế trong thời điểm hiện tại.
108. Khi cánh cửa của tương lai đóng lại: nghĩa là khi ngày phán xử đến, thời gian sẽ là vĩnh hằng.
119. Federico đệ nhị (1194 – 1250): Hoàng đế Vương quốc Napoli, một người theo trường phái triết học của Epicurus nhưng được Dante coi trọng.
Hồng y giáo chủ: tức Ottaviano delgi Ubaldini, là một trong những người thành lập phe Ghibellini. Câu nói nổi tiếng còn được nhớ đến: “Nếu như có linh hồn thì ta sẵn sàng hy sinh vì phe Ghibellini”.
130. Khi con đến trước ánh mắt êm ái: ngầm chỉ Beatrice.
Tầng Địa ngục thứ sáu (tiếp tục) – Pharinata
Giờ đây theo một lối đi bí mật
Giữa những cực hình, giữa những tường cao
Thầy bước đi và tôi theo sát gót.
4 “Hỡi thầy của con trí tuệ cao siêu
Đã khiến con vâng ý người trở lại
Xin người nói cho con biết những điều:
7 Những hồn ma đang nằm trong những mộ
Liệu chúng ta có thể đến xem không?
Vì nắp mở và không ai canh giữ”.
10 “Rồi nắp sẽ đóng – thầy trả lời tôi –
Khi chúng trở về từ Iôxaphát
Cùng với xác thân bỏ lại trên đời.
13 Đây nghĩa địa của những người duy vật
Gồm Epicurô và các môn đồ
Mà linh hồn đã chết cùng thể xác.
16 Và về câu hỏi con vừa đặt ra
Sẽ có câu trả lời ngay tức khắc
Cả những điều con còn giấu với ta”.
19 “Thầy ơi, với người, con đâu có giấu
Có chăng là vì sợ quá nhiều lời
Đã từ lâu con nghe thầy chỉ bảo”.
22 “Hỡi người Tôxcan nói năng rất hay
Sao còn sống mà đến thành phố lửa
Xin vui lòng tạm dừng bước nơi đây.
25 Nghe lời nói, ta nghĩ rằng có lẽ
Người sinh ra từ đất nước cao sang
Ta hơi nghiêm khắc với người, có thể”.
28 Những lời này bỗng đột ngột vang lên
Lời của ai phát ra từ ngôi mộ
Tôi thấy kinh hoàng, tiến sát gần hơn.
31 Thầy bảo tôi: “Quay lại, con sao thế?
Hãy nhìn kia, đứng dậy Pharinata
Con sẽ nhìn thấy rõ ràng tất cả”.
34 Tôi hướng mắt nhìn Pharinata
Hắn đứng lên, trán ngẩng cao, ngực thẳng
Có vẻ coi Địa ngục chẳng ra gì.
37 Bằng bàn tay cương quyết và dũng cảm
Thầy đẩy tôi về phía những nấm mồ
Và dặn tôi: “Nói năng cho thận trọng!”
40 Khi bàn chân tôi bước đến nấm mồ
Hồn nhìn tôi với vẻ rất kiêu hãnh
Và hỏi tôi: “Tổ tiên ngươi là ai?”
43 Còn tôi vì thích chiều theo ý muốn
Của âm hồn, không giấu một điều chi
Hồn nghe xong, lông mày hơi nhíu xuống.
46 Rồi hồn nói: “Họ là bọn chống ta
Họ chống ta cả họ hàng, phe đảng
Bởi thế, hai lần ta đẩy họ đi”.
49 “Hai lần bị đuổi – tôi trả lời chầm chậm –
Rồi từ khắp nơi họ đã trở về
Nghệ thuật này ích gì cho phe đảng!”
52 Ngay lúc đó ở nấm mồ kế bên
Một hồn khác nhô cái cằm có ngấn
Hình như chỉ bằng đầu gối nhỏm lên.
55 Rồi hồn đảo mắt nhìn quanh bốn hướng
Như muốn biết xem còn ai đi cùng
Nhưng mà đã tiêu tan niềm hy vọng.
58 Hồn khóc nói: “Nhờ thiên tài cao thượng
Mà ngươi đi vào ngục tối tăm này
Con trai ta đâu? Sao không cùng xuống?”
61 “Tôi đâu có thể đi xuống một mình
Mà nhờ người đợi đằng kia dẫn dắt
Người mà Guyđô trước đây coi thường”.
64 Qua lời nói và vẻ ngoài bị phạt
Đã cho tôi nhận ra được ông ta
Nên tôi trả lời rõ ràng, chu tất.
67 Hồn đứng dậy la lớn: “Ngươi nói gì?
Sao lại nói “trước đây” là sao vậy
Thế nó không còn thấy mặt trời kia?”
70 Khi thấy tôi đứng lặng im một chút
Tìm câu trả lời cho câu hỏi kia
Hồn đã ngã lăn và rồi biến mất.
73 Còn cái hồn kiêu hãnh vẫn đứng yên
Lưng vẫn thẳng, cổ không hề động đậy
Nét mặt không thay khi tôi tạm ngừng.
76 Rồi nối lại cuộc chuyện trò ban nãy:
“Nghệ thuật kia nếu không có ích gì
Thì ta đau hơn cực hình này vậy.
79 Nhưng trước đây chiếu sáng năm mươi lần
Gương mặt Nữ thần nơi này ngự trị
Nghệ thuật kia quả biết mấy khó khăn!
82 Ta mong ngươi với trần gian trở lại
Nhưng sao đời không một chút bao dung
Mọi điều luật họ hàng ta chống lại?”
85 “Cuộc tàn sát và cả sự kinh hoàng
Nhuộm đỏ dòng Ácbia bằng máu
Trong Thánh đường lời cầu nguyện còn vang!”
88 Hồn thở dài, rồi lắc đầu than thở:
“Cái ngày hôm đó không chỉ mình ta
Và ta tham chiến không hề vô cớ.
91 Nhưng quả đúng là chỉ có mình ta
Khi mọi người đều quyết tâm triệt phá
Ta là người bảo vệ Phirenxe”.
94 “Tôi cầu cho con cháu ngươi yên ổn
Nhưng xin gỡ hộ tôi thắc mắc này
Đang làm rối những lời tôi suy luận.
97 Tôi không lầm thì ngươi có khả năng
Nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới
Trong hiện tại mắt của ngươi mơ màng”.
100 “Hiện tại chúng ta như người mắt kém
Nhưng lại nhìn rõ cái ở xa xăm
Là nhờ Thượng Đế ban cho ánh sáng.
103 Chúng ta bất lực với những gì gần
Với hiện tại nếu không ai mách bảo
Thì cũng tịt mù như ở trần gian.
106 Bởi thế, như ngươi tự mình đã hiểu
Tri giác của ta tất cả tiêu tan
Khi cánh cửa của tương lai đóng lại”.
109 Tôi thấy hơi ân hận nên thưa rằng:
“Nhờ ngươi báo với hồn vừa biến mất
Con trai hồn còn sống ở dương gian.
112 Nếu tôi trả lời còn chi khúc mắc
Là vì đầu óc còn vướng những điều
Lúc nãy với tôi ngươi vừa giải đáp”.
115 Tôi nghe thấy tiếng thầy nhắc nhở thêm
Hãy hỏi hồn một điều ta cần biết
Rằng có những ai đang ở với hồn?
118 “Tôi ở đây với hơn nghìn hồn khác
Có vua Phêđêricô đệ nhị, Hồng y
Nhưng không cần kể tên bao kẻ khác”.
121 Nói đến đây âm hồn chợt biến đi
Tôi quay trở lại nhà thơ cổ đại
Và về những lời bí ẩn, nghĩ suy.
124 Bóng thầy lay động, vừa đi vừa hỏi:
“Sao con có vẻ bối rối trong lòng?”
Và tôi trả lời câu thầy vừa nói.
127 “Hãy nhớ những lời mà con vừa nghe
Về số phận con” – thầy tôi chỉ thị
Rồi giơ ngón tay: “Nhưng nhớ điều này:
130 Khi con đến trước ánh mắt êm ái
Của đôi mắt đen nhìn thấy mọi điều
Hãy hỏi hành trình những năm sau đấy”.
133 Rồi thầy tôi về bên trái bước sang
Theo lối hẻm chạy xuống lòng thung lũng
Rời các tường thành, trở lại trung tâm.
136 Từ nơi đó xông lên mùi thối nặng.
Chú thích
KHÚC X
11. Iosafat (Jehosaphat): tên một thung lũng, gần Jerusalem, theo Kinh Thánh là nơi diễn ra sự phán xét cuối cùng.
14. Epicuro (Epicurus) (341 – 270 tr. CN): nhà triết học Hy Lạp cổ đại chủ trương theo duy vật, người ta coi Epicurua và những học trò của ông là những kẻ vô thần.
18. Cả những điều con còn giấu với ta: Virgilio đoán biết nguyện vọng của Dante muốn gặp người đồng hương Farinata.
22. Người Tôxcan: tức Dante.
32. Farinata degli Uberti, thủ lĩnh của phe Ghibellini từ 1329 đã đuổi phe Giuelfi khỏi Firenze năm 1241. Năm 1251 phe Guelfi trở về nhưng đến năm 1258 lại bị trục xuất khỏi Firenze và từ đó khu Toscana nằm trong tay phe Ghibellini. Như vậy, Farinata là địch thủ chính trị của phe Dante ở Firenza.
53. Đây là Cavalcante de Cavalcanti, môn đồ của Epicurus, cha của Guido Cavalcanti – là nhà thơ và bạn của Dante.
79. Năm mươi lần chiếu sáng: tức là 50 tháng. Proserpina, vợ của Plutone, theo thần thoại, được coi là Nữ thần của mặt trăng.
86. Arbia: con sông nhỏ gần Siena. Năm 1260 phe Ghibellini của Farinata đã đánh thắng phe Guelfi của Dante. Cuộc tàn sát đã nhuộm đỏ dòng sông Arbia.
93. Trong cuộc họp của phe Ghibellini chiến thắng người ta đề xuất kế hoạch triệt phá Firenze nhưng Farinata đã công khai chống lại, tuyên bố rằng một khi ông ta còn sống thì sẽ còn cầm gươm để bảo vệ Firenze.
97 – 99. Tôi không lầm thì ngươi có khả năng: Dante cho rằng những kẻ lầm lỗi ở địa ngục có khả năng nhìn thấy việc trong thời gian sắp tới, tuy nhiên, xét theo câu hỏi của Cavalcanti (câu 67 – 69) thì họ không hề biết một chút gì về việc xảy ra trên dương thế trong thời điểm hiện tại.
108. Khi cánh cửa của tương lai đóng lại: nghĩa là khi ngày phán xử đến, thời gian sẽ là vĩnh hằng.
119. Federico đệ nhị (1194 – 1250): Hoàng đế Vương quốc Napoli, một người theo trường phái triết học của Epicurus nhưng được Dante coi trọng.
Hồng y giáo chủ: tức Ottaviano delgi Ubaldini, là một trong những người thành lập phe Ghibellini. Câu nói nổi tiếng còn được nhớ đến: “Nếu như có linh hồn thì ta sẵn sàng hy sinh vì phe Ghibellini”.
130. Khi con đến trước ánh mắt êm ái: ngầm chỉ Beatrice.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét