Nguyễn Hữu Hào & truyện Song Tinh Bất Dạ

Nguyễn Hữu Hào & truyện Song Tinh Bất Dạ

Nguyễn Hữu Hào (? - Quí Tỵ 1713) là danh sĩ, danh tướng thời chúa Nguyễn ở Đàng Trong, Việt Nam. Ngoài vai trò cầm quân và an dân, ông còn là tác giả tác phẩm “Song Tinh Bất Dạ” (Truyện Song Tinh) và một số thơ Nôm.

Nguyễn Hữu Hào, quê cũ ở làng Gia Miêu, huyện Tống Sơn, Thanh Hóa, Đại Việt.

Ông là cháu chín đời của danh thần Nguyễn Trãi (1380-1442), cháu nội Tham tướng Chưởng cơ Nguyễn Triều Văn (dòng Nguyễn Hữu, tước Triều Văn Hầu, phò triều Lê và Nguyễn sơ), con trưởng Chiêu Võ Hầu Nguyễn Hữu Dật (1603-1681), anh Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh (1650-1700).

Năm 1609, ông nội ông theo chúa Nguyễn Hoàng vào Nam và cuối cùng định cư ở Thừa Thiên.

Ngay từ trai trẻ, Nguyễn Hữu Hào thường theo cha dự các trận đánh lớn, bộc lộ nhiều dũng lược và tài dùng binh; cho nên vào năm Kỷ Tỵ 1689, ông được bổ làm Cai cơ, Thống binh.

Cũng vào năm trên, có tướng Mai Vạn Long, sau khi đánh đuổi vào Hoàng Tiến (1) nhưng bình Chân Lạp không thành, ông được cử làm Đốc suất vào thay. Khiếp sợ quân hùng tướng mạnh, vua Chân Lạp là Nặc Ông Thu sai sứ đến qui hàng, các tham mưu muốn thừa cơ đánh úp, nhưng ông không đồng ý...

Theo vài sử liệu (2), thì Nguyễn Hữu Hào cũng như Mai Vạn Long đều bị trúng đòn "mỹ nhân kế” của một cô gái Chân Lạp gốc Chiêm Thành rất đẹp, giỏi biện thuyết tên là ''Chiêm Dao Tân'' (hoặc Chiêm Dao Luật). Vì thế cả hai ông đều bị gièm là cố ý làm trễ việc quân, rồi đều bị chúa Nguyễn lột hết chức tước...(Năm 1699, em ông Nguyễn Hữu Hào là Nguyễn Hữu Cảnh được lệnh dẫn quân vào Gia Định, rồi vào tận An Giang. Nhiệm vụ bình Chân Lạp, mở mang bờ cõi phía Nam nước Việt mới được hoàn thành.)

Năm Giáp Thân 1704, ông được khôi phục chức cũ rồi làm Trấn thủ Quảng Bình.

Năm Quí Tỵ 1713 ông mất, được truy tặng là ''Đôn Hậu Công thần Trấn phủ''.

Trong khi cầm quân cũng như lúc làm quan, ông lo việc quân sự, huấn luyện quân đội, săn sóc đời sống dân chúng nên ai nấy đều kính mến. Đại Nam thực lục tiền biên khi chép về ông đã khen rằng biết “vỗ yên trăm họ, yêu nuôi sĩ tốt, được quân dân mến phục”

Giới thiệu Song Tinh Bất Dạ.

Song Tinh Bất Dạ được Nguyễn Hữu Hào viết trong những năm làm trấn thủ Quảng Bình. (1704-1713). Đây là tác phẩm diễn nôm từ truyện ''Định tình nhân'' (những người có tình gắn bó) của một tác giả không rõ tên, người Trung Quốc sống vào khoảng cuối nhà Minh đầu nhà Thanh.

Tác phẩm này từng bị thất lạc trong nhiều năm. Đầu thế kỷ 20, nhà nho Lâm Hữu Lân phát hiện được bản in năm Gia Long thứ nhất (1802) nhan đề ''Song Tinh truyện''. Sau khi ông đã phiên âm, năm 1962, cháu ông là nhà thơ Đông Hồ đã cho công bố tại Sài Gòn (nhà xuất bản Bốn Phương, Sài Gòn, 1962, gồm 2216 câu). Nhưng đó là bản chưa sát với bản Nôm, phải đến năm 1987, GS Hoàng Xuân Hãn mới công bố tiếp bản phiên âm chính xác hơn. (Truyện Song Tinh , NXb văn học, Hà Nội 1987). Bản này gồm 2396 câu thơ lục bát (còn thiếu đoạn cuối), có xen vài bài Đường luật, thư và văn tế bằng biền văn.

Lược truyện:

Cha của Song Tinh tự Bất Dạ là quan đồng liêu thân thiết với Ngự sử Giang Chương, tự Giám Hồ. Nên khi Song Tinh chào đời, ông đã cho bạn nhận trẻ làm con nuôi. Sau đó vợ Giám Hồ sinh một gái là Nhụy Châu.

Thế rồi cha Song Tinh mất, hai gia đình cách trở mãi cho đến khi Song Tinh lớn lên, nghe lời mẹ tìm đến nhà họ Giang, xin trọ học ở đó.

Gần gũi, Song Tinh và Nhụy Châu yêu nhau, nhưng gặp một trở ngại, về danh nghĩa họ là anh em. Song Tinh tương tư tuyệt vọng suýt chết, vì thương cảm, bố mẹ Nhụy Châu hứa sẽ gả con gái cho.

Dốc chí học, Song Tinh thi đỗ Trạng nguyên. Đỗ phò mã muốn Song Tinh làm rể của mình nhưng bị từ chối, nên lập mưu đẩy chàng đi đánh giặc Phiên...

Ở nhà Nhụy Châu bị Hách Nhược Sinh, con một đại quan, đến cầu hôn. Bị từ chối, Sinh lập mưu đưa nàng tiến cung. Giữa đường, Nhụy Châu tự tử, nhưng được hai đày tớ của Song tinh cứu sống, đưa nàng về ở nhà mẹ Song Tinh.

Ngoài biên cảnh, vì phục tài Song Tinh nên đối phương chịu xưng thần với triều đình. Khi về đến nhà, Song Tinh đau đớn khi biết Nhụy Châu đã chết. Theo di ngôn của nàng, Song Tinh cưới Thể vân, thị tỳ của Nhụy Châu, nhưng không chung chăn gối để giữ trọn niềm chung thủy.

Lấy cớ bận việc quân, Song Tinh cho Thể Vân sang nhà phụng dưỡng mẹ. Ở đấy, Nhụy Châu và Thể Vân gặp nhau. Ít lâu sau Song Tinh trở về, gặp Nhụy Châu ở nhà mẹ. Hai người kết lại duyên xưa, gia đình xum họp.

Từ điển văn học (bộ mới, Nxb thế giới, 2004, tr.1153) và Hợp tuyển thơ văn Việt Nam quyển 3 (Huỳnh Lý chủ biên, Nxb Văn học, 1978, tr. 53) đánh giá như sau:

Truyện miêu tả một cuộc tình duyên tự do, vượt ra ngoài ràng buộc của lễ giáo phong kiến; vượt qua  những thành kiến hẹp hòi và cường quyền, bạo lực để cuối cùng kết thúc bằng sự thắng lợi của tình yêu chung thủy.

Truyện cũng tố cáo lối sống xa hoa và tính cách độc ác, hèn hạ của vua chúa phong kiến, đề cao chính nghĩa cùng khát vọng hạnh phúc lứa đôi...

Lời thơ tuy mộc mạc bình dị đôi chỗ còn thô sơ, vụng về...nhưng là một trong những tác phẩm  buổi đầu khá thành công của thể truyện Nôm Việt Nam thế kỷ thứ 18.

Bùi Thụy Đào Nguyên, soạn.

Long Xuyên, tháng 11 năm 2008.

Chú thích:

(1)Hoàng Tiến là phó tướng của Dương Ngạn Địch (? - 1688). Sau khi ám hại xong chủ tướng (1688), liền tự xưng là ''Phấn dũng hổ oai tướng quân'', dời đồn sang Nan Khê (nay là sông Vàm Nao, An Giang), thủ hiểm đắp lũy, đúc đại bác, đóng chiến thuyền, thả quân đi cướp bóc tứ tung. Vua chính nước Chân Lạp là Nặc Thu oán giận, tưởng là chúa Nguyễn ngầm xui để lấy cớ xâm chiếm nước, bèn mưu với bề tôi là Óc Nha Cống Sa bỏ việc triều cống và đắp ba luỹ, ngăn cửa sông, làm kế cố thủ...Vua thứ nhì Chân Lạp là Nặc Nộn đang đóng ở Sài Gòn, cấp báo đến dinh Trấn Biên. Chúa Ngãi Nguyễn Phước Trăn (1687 - 1691) nổi giận, bèn cử tướng Mai Vạn Long giả hiệp quân cùng Tiến đi đánh dẹp Nặc Thu, nhưng kỳ thực cũng để hạ Hoàng Tiến. Tháng giêng năm 1689, Mai Vạn Long kéo quân đến cửa biển Mỹ Tho, đóng ở Rạch Gầm, dùng mẹo đánh lừa Hoàng Tiến đến hội Phục và giết chết viên phó tướng này.

(2)Theo ''Việt sử giai thoại'' của Đào Trinh Nhất, ''Việt Nam lịch sử giáo trình'' của Đào Duy Anh (dẫn lại theo Phạm Văn Sơn, ''Việt sử tân biên quyển 3'', Sài Gòn, 1959, tr. 302-303), Lương Văn Lựu (''Biên Hòa sử lược quyển 2'', Sài Gòn 1973, tr.232-233) và Nguyễn Đình Đầu tại [http://baophuyen.com.vn/tabid/122/GId/122/NId/21173/Default.aspx].